AT BAKIMI

At yetiştircisi, at psikolojisini bilmesi ve doğdugu günden başlayarak tayı uygun bakıma alması en önemli konudur. Bir çok at yetiştiricisi ata aşıktır ve doğal olarak doğru olanı yapar. Bununla beraber az bakımla uzun süre atları boş bırakarak hata yapan yetiştiriciler de azda olsa vardır. Böyle atlar doğayla büyürler ve insana yabancılaşırlar, daha sonra atın eğitimi sırasında bir çok zorluğun ortaya çıkmasına neden olurlar. Yarı ilkel bu atları nallamak için bayıltıldıkları görülmüştür ve riskli bir durumdur. Çünkü ilaç yanlız yüreğine ve ciğerlere zarar vermekle kalmaz uyanırken ayağa kalkma sırasında sakatlanmalara neden olur.
Bütün bu zorluklara atın eğer doğumundan başlıyarak insana güvenmesini sağlayan doğru bakım yapılsaydı hiç karşılaşılmazdı. Genç atın ayakalarını kaldırma alışkanlığı kazandırmak mantıksal olarak hiçte zor değildir. At normalde hareket ederken bir ayağını kaldırır ve ağırlığını diğer üç ayağa aktarır. Bu nedenle, örneğin atın ön ayağını kaldırmak için diğer ayağına ağırlığı iterek aktarmak ve dolayısıyla omuzuna yaslanmak mantıklıdır. Bu yöntemle atın karşı koyması önlenebilir. Atın arka ayağını kaldırmak için de mantıklı düşünülürse hareket ederken arka ayağı ileri ve yukarı yönde kaldırdığı, dolayısıyla aynı yönde kaldırması gerektiği öğrenilir. Eğer at bu davranışı yumuşak olarak yapıyorsa arka ayak arkaya yumuşakça kaldırılır. Her altı-dört haftada bir tayın tırnakları törpülenmeli ve tırnak çarpıklığı ve hastalığı olup olmadığı denetlenmelidir.
Tayı annesiyle beraberken serbest bırakmak doğru olur. Çünkü tay annesiyle oynarken yulara veya çılbıra takılarak yaralanabilir.
Bununla beraber olabildiğince erken tayı yulara alıştırmak ve annesiyle dolaştırmak gerekir. Sütten kesilince de yalnız başına bırakılmaktadır. Bazı yetiştiriciler sütten kesilen tayları sürü halindeyken yularla gezdirmektedirler. Bu, zaman kaydı değildir ve sonucu, atın eğitimine başlanırken insanla hayvan arasındaki bu iyi ilişkinin yararı anlaşılarak görülecektir. Resim ve filmlere bakıldığında çoğunlukla niye kızların atları yönelttiği veya onlarla çalıştığı merak edilebilir. Kızların atlara davranışları titiz ve sinirli atları bile kısa sürede sakinleştiriyor. Çünkü, kızlar eerkeklere göre daha duygulu ve ata anne şefkati göstermeye yatkın olurlar.

1. ATIN TEMİZLİĞİ

Bilindiği gibi canlılarda deri bir solunum organıdır. Yine normal beden ısısının korunması ve vücutta biriken zararlı cisimlerin dışarı atılmasında deri büyük rol oynamaktadır. Dolayısıyla bütün canlılarda deri sağlık için iyi bakımı ve temizliği gerektiren bir organdır. Görevlerini iyi yapabilmesi için derinin temiz olması gerekmektedir, yoksa gözenekler kir ve kepeklerle kaplanır. Bu da atın sağlığının bozulmasına neden olur. Atlarda vücut temizliği büyük ölçüde tımarla yapılır.

a. Tımar:

At bakımı ve temizliğine çok önem veren eski türkler; ‘iki tımar bir yem yerine geçer.’ derler. Tımar atlarda biriken toz, kir, kepek ve çamurların giderilmesi için yapılan temizlik çalışmasıdır. Atlarda en az 45’er dakikalık sürlerle günde iki kez tımar yapılması alışkanlık yapılmalıdır. Tımarın çağdaş tımar aletleriyle yapılması, çıkan tozun zararlarını önlemesi açısından yararlıdır.

(1) Tımarın yararları:

Özellikle kötü huylu atlar, tımar sırasında söylenen tatlı sözlerle ve okşayıcı davranışlarla iyi yola getirilebilir. Ayrıca:

(a) Vücut kir, toz ve kepeklerden temizlenir; deri gözenekleri açılarak deri solunumu normale dönüştürülür, bedenin ısı düzeni, tüylerin yumuşak ve parlaklığı sağlanır.
(b) Vücuda masaj yapar ve kan dolaşımını kolaylaştırır.
(c) Atın dayanıklığını ve gücünü artırır.
(d) Deri ve kıllarda üreyen zararlı cisimleri önler.

(2) Tımarda göz önünde tutulacak koşullar:

(a) Tımar ahırda yapılacaksa ahır ve pencereler hava akımı yapmayacak şekilde açılmalı ve havalandırlmalıdır, yoksa tımar sırasında oluşan toz ve kepekler, insanlar ve atlar tarafından solunur. Yine ahırda bulunan atların gıdaları üzerinde bu kirlerin toplanması önlenmelidir.

(b) Tımardan amaç vücudu temizlemektir, uzun süre vücut üzerinde oyalanmak gereksiz zaman kaybına neden olur; dolayısıyla kılların ters yönünde parmaklar sürülünce toz, kir ve kepekler görülmezse sonuca ulaşulmış olur. Uzun süreli tımarlarda deri duyarlılık kazanır, bu durum atlarda huzursuzluklara yol açar.

(c) İyi havalarda tımar acık yerlerde yapılmalı.

(d) Tımar yapılan yerde zeminin kaygan olması sakıncalıdır. Çünkü atların düşmesiyle kırık, çıkık ve yaralanma olayları olabilir. Bazı atlar bağlanmadan serbest olarak tımar edilmekten hoşlanırlar.

(e) Tımar sırasında atın bir yanından diğer yanına geçilirken dikatli davranılmalı ve olanak varsa önden geçilmelidir.

(f) Vücudun herhangi bir bölgesinde irkilme, acıma, sıcaklık ve şişlik görülürse hemen haber verilmelidir.

(g) Tımar sonrasında ata gereksiz kaba ve hoyrat davranışlar yanlıştır, bu durum, atta huzursuzluğa neden olur. Tersine yumuşak seslenmeli, ıslık çalmalı ve konuşarak teskin etmeli, güven vermeli; ancak, bazen sert ve şiddet kullanmak yerinde ve zamanında olursa yarar sağlar.

(3) Tımar takımları:

Tımar yapabilmek için şu gereçlere gereksinim vardır.

(a) Yele fırçası
(b) Kıl fırçası
(c) Kaşağı
(d) Gebre
(e) İki adet sünger
(f) İki adet havlu
(g) Maya demiri
(h) Tarak
(ı) Su kovası
(i) Kauçuk kaşağı
Bu gereçler haftada bir kez dezenfekte edilmeli ve asla bir atın tımar takımı diğer atlarda kullanılmamalıdır.

(4) Tımarın yapılması:

(a) Tımara atların sol yanından ve boyundan başlanır. Önce yele fırçasıyla atın yele ve kuyruk bitimini de içeren bütün vücudu tüy yatımına ve tersine sürülerek kirler kapatılır. Eğer yele fırçası yoksa bu işlem kıl fırçasıyla da yapılabilir.

(b) Bundan sonra kıl fırça sağ ele ve kaşağı sol ele alınarak boynun sol yanından ve tüylerin tersi yönünden kol uzunluğunca sürülmeye başlanır. Boyunla beraber yelenin altı, vücut, karın ve bacaklar iyice fırçalanır. Fırçanın kullanılmasında; ‘Bir ters, iki düz.’ kuralı uygulanmalıdır. Yani, fırça bir kez tüylerin ters yönünde iki kez tüy yatımına doğru sürülmelidir.
Fırça ata vurularak ve çarpılarak kullanılmaz. Hareketler yumuşak ve sakin, eldeki fırça devamlı deri üzerinde ve kol uzunluğu boyunca hareket ettirilmelidir. Bu ‘Bir ters iki düz ‘ hareketinden sonra fırça sağ eldeki kaşağı dizelere ve yukarıdan aşağı doğru çekilerek temizlenmelidir. Fırça kaşağı üzerinde beşinci kez temizlendikten sonraysa kaşağı boksun dışında, hizmet yolunun kenarına vurularak temizlenir. Böylece vücudun sol kısmı temizlenmiş olur. Vücudun tamamen temizlendiğini anlamak için parmaklar tüylerin ters yönünde sürülür. Bu sırada tüylerin üzerinde kepek çıkmaz veya parmak uçlarında kepek görülmezse vücut temizlenmiş olur. Bundan sonra atın sağ yanı yine boyundan başlamak üzere aynı hareketlerle temizlenir. Bu da bittikten sonra baş temizliğine geçilir. Alın, yanak ve çene tüylerinde biriken kepekler kıl fırçasıyla temizlenir. Fırçayı başta kullanırken gözlere gelememesine dikkat edilmelidir. Kulak dipleri güzelce fırçalanır. Sonra kuyruk ve kuyruk bitimi kendi, fırçasıyla temizlenir.

(c) Kaşağı ancak fırçaların temizlenmesi amacıyla kullanılan bir gereçtir, vücuda kesinlikle sürülmez. Vücutta tımar fırçasının çıkaramadığı sert kirler lastik kaşağıyla kabartılmalıdır.

(d) Fırça tımarı bittikten sonra gebreyle tımarın başlandığı yön ve bölgeden başlamak üzere tüy yatımına doğru vücuda sürülür. Tüylerin parlamasına ve derideki kan dolaşımının artırılmasına yardım eder.

(e) Daha sonra ağız, göz ve burun çevresinde kullanılacak sünger, su kovasında ıslatılır ve suları sıkılarak bu bölgeler temizlenir.

(f) Kulak, kuyruk, kuyruk altı, çav ve apış arası için kullanılacak süngerle bu bölgeler temizlenir.

(g) Kahkül, yele, kuyruk, bukağılık kılları parmakla açılarak fırçayla temizlenir. Bukağılık kılları asla kesilmez ve ıslak bırakılmaz. Çünkü nem bu bölgelerde yaralara yol açabilir.

(h) Daha sonra maya temizliğine geçilir. Tımardan sonra tırnak bakımı çok gereklidir. Çamurluysa özellikle yıkanmalıdır. Maya içini dolduran kir ve çamur, maya demiriyle iyice temizlenir.

b. El Tımarı:

El tımarı vücut üzerinde uzamış kılların alınması amacıyla deriye yapılan bir masajdır.

(1) El tımarının yararları:
(a) Deriye fazla kan gönderilmesini sağlayarak beslenmesini güçlendirmek.
(b) Atın çeşitli hava koşullarına karşı direncini artırmak.
(c) Uzun kılların çabuk dökülmesini ve parlaklığını sağlamak.
(d) Bir çeşit masaj etkisi dolayısıyla atta çalışmadan dolayı oluşan yorgunluğu gidermek.
(e) Atların iştahlarını açmak ve zindeliklerini korumak.

(2) El tımarının yapılışı:

Önce iki el suya batırılarak ıslatılır. Eller ovularak bir zincirin iki el arasında yapışkan hale getirilmesi en iyi yöntemdir. Fazla suyu atılır. Sonra tımarda izlenen yön ve bölgelerden başlanarak avuç içi tüy yatımının tersine kuvvetle bastırılır. Parmaklar hafifçe aralanır ve tüy yatımı yönünde kuvvetlice çekilir. Bu şekilde bütün vücut el tımarından geçirilir. Yanlız üç beş hareketten sonra parmaklarda biriken kılların atın gerisindeki hizmet yolu kenarına eller ovuşturularak dökülmesi gerekir.
El tımarından çene altı ve kulak diplerinin de geçirilmesi gerekir. El tımarı bu iş için yapılmış lastik taraklarla ve kılları yolmadan yapılabilir.
El tımarı özellikle bahar mevsiminde yapılır; fakat, diğer zamanlarda da yapılmasının yararı büyüktür. Yanlız soğuk havalarda ıslanan vücudun bezle iyice kurutulması ve sonra vücudun bir gebreden geçirilmesi gereği çok önemlidir.

c. Atların Yıkanması:

Yıkamadan amaç, atın vücudunu suyla temizlemektir. Sıcak ve güneşli havalarda hava akımı olmayan ve rüzgar tutmayan yerde yapılması gerekmektedir. Yıkamanın yapılabilmesi için su, sünger, ter bıçağı ve fırçaya gereksinim vardır. Yıkama işlemi aşağıdaki şekilde yapılır.
Islak süngerle atın boynu ıslatılır, sonra yukarısından aşağı doğru bütün vücuda sürülür. Bu iş kovayla su dökülerek ve ellerle yapılabilir. Bu sırada atın vücudu sabunla iyice temizlenmelidir.
Yıkamadan sonra fırça tüy yatımına doğru çekilir ve ter bıçağı aynı yönde vücuda sürülerek fazla sular alınır. Daha sonra at gölge ve hava akımının olmadığı bir yerde dinlendirilir.
Genel olarak yıkanmalar yemden iki saat önce veya üç saat sonra yapılmalıdır. Hasta atlarla çalışmadan yeni dönmüş terli atlar yıkanmazlar.